Uznane standardy skutecznym sposobem na wysoką jakość rachunkowości

Rachunkowość finansowa, rachunkowość zarządcza, controlling finansowy, zarządzanie finansami – to nieco oddzielne, ale powiązane ze sobą pola aktywności firmy. We wszystkich, krok po kroku, można poprawiać jakość funkcjonowania. Albo je od podstaw zbudować, jeżeli firma była dotąd zbyt mała, aby je wszystkie już mieć.

Nieprzypadkowo ułożyłem je w tej kolejności. Najpierw musi istnieć dobrze zorganizowana rachunkowość finansowa. Przedsiębiorstwo będzie mogło wtedy rejestrować zachodzące w nim zdarzenia gospodarcze, gromadzić dane i przetwarzać je w przydatne informacje zarządcze.

Będzie miało dobry punkt wyjścia dla zorganizowania rachunkowości zarządczej oraz controllingu finansowego. Dalej będzie mogło już wdrażać kolejne elementy profesjonalnego zarządzania finansami.

Powstanie niezbędna infrastruktura, a przynajmniej jej zręby. Jej kształt ma duże znaczenie. W kolejnych etapach rozwoju przedsiębiorstwo będzie mogło powiększać poszczególne działy do rozmiarów odpowiednich dla jego skali działalności.

Zarówno niewystarczająca infrastruktura, jak i niewystarczające kompetencje osób odpowiedzialnych w poszczególnych obszarach, będą ciągnąć firmę w dół. Będą ograniczać tempo wzrostu. Taki sam efekt powstanie z powodu zbyt niskich standardów w rachunkowości.

Wdrożenie najlepszych standardów za pomocą KSR-ów

Aby podwyższyć standardy rachunkowości jednostka powinna włączyć do swojej codziennej praktyki krajowe standardy rachunkowości (KSR-y). Takie włączenie KSR-ów traktuje się jako zmianę przyjętych zasad (polityki) rachunkowości.

Standardy rachunkowości podnoszą nie tylko poziom dostosowania do wymagań regulacyjnych. Procentują wzrostem poziomu jakościowego zarządzania. Przedsiębiorstwa mające ambicje rozwoju powinny do nich sięgnąć. Widzę to jako jeden z warunków dokonania skoku rozwojowego.

Część standardów jest skierowanych do określonych grup przedsiębiorców czy rodzajów działalności. Przykładami mogą być KSR Nr 3 dotyczący usług budowlanych, KSR Nr 8 dedykowany deweloperom oraz KSR Nr 12 przeznaczony dla przedsiębiorstw prowadzących działalność rolniczą.

Większość pozostałych standardów ma zastosowanie praktycznie w każdej działalności. Pomagają opanować i doprowadzić do rozsądnego minimum jakościowego większą część działalności w zakresie rachunkowości.  

Sprawne poruszanie się w gąszczu przepisów stanowi nie lada wyzwanie nawet dla najbardziej doświadczonych księgowych. Jednak korzystanie z KSR-ów również ułatwia prowadzenie ksiąg i sporządzanie sprawozdań.

Podnosząc standardy w rachunkowości można szybciej dojść do efektywnego controllingu i skutecznego zarządzania finansami.  Bez nich nie będzie możliwe pójście w dobrym kierunku.

Na początek proponuję krótkie zapoznanie się z katalogiem wszystkich wydanych standardów. Same ich nazwy mogą naprowadzić czytelników na to, które z nich mogą mieć zastosowanie w ich przedsiębiorstwach.

Dokładniejsze wczytanie się w opisy pogłębi tę wiedzę. Każdy z nich sam w sobie jest źródłem ciekawych informacji. Zakładam, że dość skondensowane opisy poniżej zachęcą do bliższego i szczegółowego poznania ich w późniejszym czasie.  

Zestawienie i krótka charakterystyka Krajowych Standardów

KSR Nr 1 Rachunek przepływów pieniężnych

Standard wyjaśnia zasady jego sporządzania. Ułatwia pokazanie użytecznych informacji o źródłach wpływów i kierunkach wydatkowania oraz zmianach stanu środków pieniężnych.

Rachunek przepływów pieniężnych jest elementem sprawozdania za minione okresy sprawozdawcze. Jednak w połączeniu z krótkoterminowymi prognozami przepływów środków pieniężnych oraz budżetowaniem i planowaniem jest elementem podnoszącym jakość zarządzania finansami.

KSR Nr 2 Podatek dochodowy

Omawia zasady obchodzenia się z należnościami i zobowiązaniami podatkowymi. Określa takie zasady również dla aktywów i rezerw z tytułu odroczonego podatku dochodowego jednostki.

Świadome stosowanie standardu będzie oswajać przedsiębiorcę z problematyką rozliczania podatków i ich wpływu na kondycję firmy. Ułatwi racjonalną i zgodną z prawem optymalizację podatkową. Pozwoli na unikanie błędów, które w konsekwencji mogą być dla przedsiębiorstwa bardzo kosztowne.

KSR Nr 3 Niezakończone usługi budowlane

Pomaga firmom budowlanym w przestrzeganiu, w kontraktach długoterminowych, zasady współmierności przychodów i kosztów. Ułatwia ich przypisanie do właściwych okresów.

W przedsiębiorstwach budowlanych podejmowane kontrakty rozciągają się na więcej niż jeden okres sprawozdawczy. Ponoszenie początkowych kosztów, wykonanie usługi, odbiór i otrzymanie wynagrodzenia rozciągają się w czasie. Prowadzi to do błędnej oceny opłacalności kontraktów. Zastosowanie standardu pomaga w znacznie lepszym jakościowo zarządzaniu finansami firmy.  

KSR Nr 4 Utrata wartości aktywów

Pokazuje prawidłowe sposoby aktualizacji wartości bilansowej aktywów, kiedy częściowo albo całkowicie tracą zdolność przynoszenia korzyści ekonomicznych.

Aktywa przedsiębiorstwa mogą z różnych powodów tracić zdolność do przynoszenia korzyści. Tracą tym samym swoją wartość. Prawidłowe dokonanie odpisów urealnia wartość bilansową i pokazuje rzeczywistą kondycję finansową przedsiębiorstwa. Pozwala odzwierciedlić ocenianą sytuację w sposób najbardziej zbliżony do stanu rzeczywistego.

KSR Nr 5 Leasing, najem i dzierżawa

Pomaga w rozwiązywaniu problemów w rachunkowości podczas stosowania w praktyce umów leasingu, najmu i dzierżawy. Klasyfikuje te umowy oraz wszelkie inne o podobnym charakterze.

Rozróżnienie między nimi i umiejętne wykorzystywanie do generowania przychodów i zysków to dodatkowa wartość. Może mieć duży wpływ na wyniki oraz poziom ryzyka podejmowanego przez przedsiębiorstwo.

Brak umiejętności racjonalnego wyboru może znacząco pomniejszać osiągane korzyści. Mimo, iż na pierwszy rzut oka korzystanie z tych umów wygląda na przystępne i atrakcyjne.

KSR Nr 6 Rezerwy, bierne rozliczenia międzyokresowe kosztów, zobowiązania warunkowe

Umożliwia zrozumienie charakteru rezerw, rozliczeń międzyokresowych kosztów oraz zobowiązań warunkowych. Przyczynia się do rzetelnego odwzorowania sytuacji majątkowej i finansowej jednostki.  

Prawidłowe ustalenie kwot zobowiązań, w tym rezerw wymagających wypływu aktywów, pozwala na rzetelną ocenę sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. Jest to jeden z elementów sukcesu finansowego, który w małych przedsiębiorstwach często nie jest prawidłowo rozpoznawany.

KSR Nr 7 Zmiany zasad (polityki) rachunkowości, wartości szacunkowych, poprawianie błędów, zdarzenia następujące po dniu bilansowym – ujęcie i prezentacja

Ułatwia prawidłowe przeprowadzenie zmian polityki rachunkowości i planu kont. Mówi, jak zapewnić porównywalność danych w sprawozdaniach. Określa, kiedy takie zmiany można przeprowadzać.  

Ten standard to nie tylko wymaganie, którego zastosowanie podnosi jakość prowadzenia księgowości. To konkretna pomoc w procesie wdrażania zmian w polityce rachunkowości i planie kont. Ostateczną odpowiedzialność za wdrożenie zmian ponosi właściciel przedsiębiorstwa, nie księgowość.  

KSR Nr 8 Działalność deweloperska

Obejmuje wszelką działalność deweloperską, niezależnie od formy prawnej przedsiębiorstwa. Uwzględnia jej specyfikę. Ułatwia jednostce dostosowanie do ustawy o rachunkowości i pozostałych standardów.

Podobnie jak usługi budowlane w ogóle, deweloperka stanowi bardzo specyficzną dziedzinę działalności. Tego rodzaju przedsięwzięcia mogą być dochodowe, jednak podatne są na sytuacje kryzysowe w gospodarce. Stosowanie się do dobrych standardów w rachunkowości to jeden ze sposobów na uniknięcie kłopotów.  

KSR Nr 9 Sprawozdanie z działalności

Pomaga kierownikowi jednostki w sporządzeniu sprawozdania z działalności, zachowaniu zgodności z przepisami i oczekiwaniami użytkowników. Wskazuje jego pożądane cechy, zawartość i układ.

Sprawozdanie z działalności to przykład obowiązku, z którego spółka mikro i mała mogą się zwolnić. Czy warto jednak korzystać z tego prawa, jeżeli spółka zamierza awansować do wyższej kategorii?

Odpowiedzialność za sprawozdanie z działalności w zdecydowanie większym stopniu spoczywa na kierowniku jednostki niż na księgowości. Powinno z niego wynikać, jak kierownik ocenia działalność firmy, jej rozwój i sytuację.    

KSR Nr 10 Umowy o partnerstwie publiczno-prawnym oraz umowy koncesji na roboty budowlane lub usługi

Określa, w jaki sposób ująć takie umowy w księgach oraz je klasyfikuje. Wyjaśnia, jak zastosować standard do innych umów o wieloletniej współpracy strony publicznej ze stroną prywatną.

Zamówienia publiczne mogą być znaczącym źródłem przychodów na wiele lat. Nie oznacza to, że jest to łatwe źródło. Wiele dodatkowych wymogów na wszystkich etapach współpracy może sprawić, że źródło przychodów może nie być równie dobrym źródłem oczekiwanych zysków.

KSR Nr 11 Środki trwałe

Pomaga prawidłowo ujmować je w księgach. Rozwiewa wątpliwości dotyczące kryteriów tworzenia obiektów, wyceny środków, ustalania kosztów wytworzenia. Wyjaśnia dokonywanie odpisów amortyzacyjnych.

Rzeczywista wartość posiadanych środków trwałych i wartość wykazana w bilansie to często dwie różne wartości. Zastosowanie tego standardu ułatwia właścicielowi wiedzę i zrozumienie, na czym naprawdę stoi jego przedsiębiorstwo.

KSR Nr 12 Działalność rolnicza

Wyjaśnia specyficzną stronę prowadzenia rachunkowości w tej działalności. Uwzględnia ujmowanie aktywów biologicznych i niebiologicznych produktów rolniczych.  

Zastosowanie w tej działalności „zwykłych” przepisów o rachunkowości może być bardzo problematyczne. Uwzględnić należy nie tylko „zwykłe” aktywa, ale również te biologiczne. Mają one cechy utrudniające prawidłowe ujęcie w księgach. Również kalkulacja kosztów wytworzenia produktów rolniczych wymaga szczególnego podejścia.

KSR Nr 13 Koszt wytworzenia jako podstawa wyceny produktów

Określa stosowanie jednej z trudniejszych zasad w rachunkowości: ustalania kosztu wytworzenia wyrobów, półproduktów i produktów w toku oraz kosztów niewykorzystanych zdolności produkcyjnych.  

Prawidłowe ustalenie kosztu wytworzenia wpływa na to, jak wypada ocena efektywności prowadzonej działalności. Popełnianie błędów w ustalaniu tego kosztu przekłada się na błędne decyzje: wytwarzać czy nie wytwarzać, po jakiej cenie sprzedawać. Zarówno kontynuowanie produkcji niedochodowych wyrobów, jak i pochopne rezygnowanie z ich wytwarzania mogą być błędnymi decyzjami.  

KSR Nr 14 Kontynuacja działalności oraz rachunkowość jednostek przy braku kontynuowania działalności

Założenie kontynuacji działalności przedsiębiorstwa na dzień bilansowy może być albo nie być zasadne. Ustalenie tego stanu może mieć kolosalne znaczenie dla jego wyceny. Standard wyjaśnia te różnice.

Ułatwia identyfikację sytuacji, w których przyjęcie założenia kontynuacji działalności nie jest zasadne. Wskazuje też, jak jednostki niekontynuujące działalności powinny sporządzać sprawozdania, w szczególności wyceniać aktywa i pasywa przedsiębiorstwa.

KSR Nr 15 Przychody ze sprzedaży wyrobów, półproduktów, towarów i materiałów

Przychody wynikające z umów wieloelementowych albo z dużej liczby drobnych transakcji wymagają w księgach i sprawozdaniach ujęcia odbiegającego od ogólnych reguł. Jak to robić, określa ten właśnie standard.

Na podobieństwo KSR Nr 3 wyjaśnia, jak prawidłowo ujmować wiele innych rodzajów przychodów. Wnosi nową jakość do tego obszaru. Dotyczy zarówno sprzedaży dóbr, jak i wielu usług. Obejmuje typowe, ale również mniej typowe zagadnienia: ujmowanie rabatów, prawa do zwrotów, sprzedaży promocyjnej, opcji nabycia towarów po obniżonej cenie.

Podsumowanie

Chociaż KSR-y są nieobowiązkowe, stanowią istotną pomoc dla przedsiębiorców. Tych, którym zależy na prawidłowym prowadzeniu ksiąg i wysokiej jakości zarządzania finansami. We własnym interesie, nie wyłącznie dla wypełnienia wymogów prawnych.

Jeżeli będziemy to robić tylko z powodu obowiązków prawnych, nie zauważymy tych walorów KSR-ów, które przynoszą korzyści samym przedsiębiorstwom. A tych korzyści jest niemało.

Warto dostrzec w Standardach również walor edukacyjny. Napisane są całkiem przystępnym językiem. Zawierają wiele z życia wziętych przykładów. Do zastosowania wprost w wielu obszarach firmy.

Formalne wdrożenie może być dość pracochłonne i wymagające dość dużo czasu. Jednak warto ten wysiłek podąć. Zanim nastąpi sformalizowanie, przymiarki do ich zastosowania przyniosą już dużo wiedzy dla firmy.

Konfrontacja rzeczywistości z dobrymi standardami otworzy oczy na nowe rozwiązania.