Koszt kapitału - dlaczego warto zwrócić na niego uwagę?

Każda firma podejmująca działalność potrzebuje kapitałów. Na początku są to zwykle kapitały własne założyciela albo założycieli. Zdecydowanie rzadziej finansują działalność podmioty nie będące udziałowcami przedsięwzięcia.

Przedsiębiorstwo generuje dochody, które tworzą i powiększają kapitał własny. W przypadku stopniowego, organicznego rozwoju, ogranicza się do korzystania wyłącznie z niego. Mogą być wystarczające. Poza tym, początkującym przedsiębiorcom żadne instytucje nie udzielają chętnie kredytów czy pożyczek. Również ostrożność przedsiębiorców dyktuje im często powściągliwość w zadłużaniu się.

Nic zatem dziwnego, że jest wśród małych firm jest wiele podmiotów, które dość długo z zewnętrznego finansowania nie korzystają. Przedsiębiorstwo musi jednak dysponować majątkiem proporcjonalnym do skali działania. W przypadku istnienia możliwości i ambicji szybkiego rozwoju, niezbędne staje się powiększanie kapitałów finansujących działalność.

‍

Źródła finansowania zewnętrznego

Po pierwszym okresie działalności i osiągnięciu dobrych wyników przedsiębiorstwo może otrzymać dodatkowe finansowanie. Należy jednak rozróżnić w ramach dodatkowego finansowania kapitały własne od kapitałów obcych.

Kapitały własne w tym ujęciu to pozyskane nowe środki w zamian za wyemitowane udziały albo akcje. Wiążą się z dopuszczeniem do głosu nowych udziałowców albo akcjonariuszy i podzieleniem się z nimi wpływem na przedsiębiorstwo. Czyli jest to kapitał własny, ale winnych już rękach. Nie będzie wymagany jego zwrot, nie będzie płatności odsetek. Jednak może być konieczna zgoda na wypłatę dywidend.

Na kapitały obce składać się mogą środki pożyczone w różnych formach. Mogą to być kredyty bankowe, pożyczki, środki z emisji obligacji. W ostatnim przypadku zwane obligacjami komercyjnymi. Przy pozyskiwaniu kapitałów obcych nie ma konieczności podzielenia się władzą z nowymi wspólnikami. Będą jednak inne niedogodności, jak konieczność spłaty kapitału w umówionym terminie czy regularna wypłata odsetek.

Koszt kapitału obcego i tarcza podatkowa

Konieczność zapłaty odsetek od pożyczonych środków finansowych wskazuje, że nie jest to darmowa usługa. Wiąże się z określonym, wymiernym kosztem. Wysokość tego kosztu zależna jest od kilku czynników. Należą do nich:

1. rynkowa wysokość wolnej od ryzyka stopy procentowej,

2. premia za ryzyko oczekiwana przez dostawców kapitału,

3. marża pośredników, którzy ten kapitał dostarczają przedsiębiorstwu.

Pierwszy czynnik jest niezależny od żadnej ze stron. To rynkowy koszt długu wolnego od ryzyka. Za taki koszt przyjmuje się oprocentowanie obligacji skarbowych. Drugi zależy od poziomu ryzyka przedsiębiorstwa zaciągającego dług i ryzyka branży, w której działa. Trzeci element to marża pobierana przez instytucje, które zajmują się dostarczeniem finansowania dłużnego.

Warto tu odróżnić i porównać dwie formy finansowania dłużnego:

1. kredytowanie przez banki,

2. pożyczki od obligatariuszy, czyli inwestorówobejmujących emisje obligacji przedsiębiorstwa.

Dla dobrze przygotowanych małych przedsiębiorstw obie formy pożyczania środków są dostępne. Ze względu na charakter dostawców kapitału, można przyjąć, że nieco tańszy dla przedsiębiorstwa będzie kapitał z emisji obligacji niż z kredytu bankowego.

Finansowanie dłużne ma jedną istotną zaletę – tarczę podatkową. Oznacza to, że wydatki związane z pozyskiwaniem i obsługą finansowania dłużnego wpisuje się w koszty działalności przedsiębiorstwa. Tym samym efektywne oprocentowanie długu jest mniejsze o tarczę podatkową.

Na przykład:

1) stopa procentowa kredytu wynosi 10%,

2) stawka opodatkowania przedsiębiorstwa 19%, to

... efektywna stopa procentowa wyniesie 10%*(1-0,19) = 8,01%.

W takim samym stopniu będą obniżone koszty obsługi długu. Jak duże znaczenie ma to obniżenie przekonają się Państwo przy dalszym poznawaniu kosztu kapitału finansującego przedsiębiorstwo.

Koszt kapitału własnego

Dla niektórych przedsiębiorców zaskoczeniem może być to, że kapitał własny nie jest bezkosztowy. Ma on swój koszt. Co więcej, jest to koszt znacznie wyższy niż koszt kapitału dłużnego, opisanego wyżej. Warto zatem poważnie rozważyć sposób korzystania z obu rodzajów kapitału. Wskazane są zarówno ostrożność w korzystaniu z długu, jak i racjonalne wykorzystanie droższych kapitałów własnych.

Jednym ze składników kosztu kapitału własnego są wydatki związane z jego pozyskaniem od nowych udziałowców albo akcjonariuszy. Należą do nich koszty emisji akcji czy udziałów, koszty gwarantowania i tym podobne. One nie budzą wątpliwości. Jednak środki wypracowane w postaci zysku netto, zatrzymane w spółce często postrzega się jako środki, które nic nie kosztują.

Decydując się na pozostawienie w spółce wypracowanych wcześniej zysków, udziałowcy albo akcjonariusze rezygnują a potencjalnych zysków z tego kapitału. Zyski takie uzyskaliby lokując je w inne inwestycje. Na przykład, nieruchomości, akcje lub udziały innych przedsiębiorstw albo w obligacje dywersyfikujące portfel inwestycji.

Ponoszą więc koszt utraconych korzyści. Decydują się na alternatywne inwestycje wtedy, kiedy są bardziej dochodowe od ich przedsiębiorstwa. Porównujemy je więc do relatywnie dochodowych inwestycji.

Uwzględniając różnicę w poziomach ryzyka, możemy stwierdzić, że oczekiwany zwrot z własnego kapitału, inwestowanego we własną spółkę, nie powinien być niższy, niż możliwy do uzyskania z tych dochodowych alternatyw. To jest właśnie koszt kapitału własnego.

Nie jest on łatwy do zmierzenia, szczególnie w małych prywatnych spółkach. Jednak wypracowano kilka koncepcji jego szacowania. Do najpopularniejszych z nich należą:

• dywidendowy model wyceny akcji,
• model wyceny aktywów kapitałowych,
• stopa zwrotu w terminie do wykupu z obligacji emitowanych przez spółkę, powiększona o premię za ryzyko.

Nie jest moim celem dokładne opisywanie i obliczanie wysokości tego kosztu. Chciałbym tylko przekonać czytelników do tego, że kapitał własny jest kosztowym sposobem finansowania działalności. Należy racjonalnie z niego korzystać i optymalnie dobierać strukturę finansowania przedsiębiorstwa. Po to, aby uzyskać możliwie niski koszt tego finansowania.

Liczę na to, że właściciele małych firm dostrzegą w gospodarowaniu kapitałem własnym pole do popisu przy optymalizacji kosztów przedsiębiorstwa. Korzystając w odpowiednich proporcjach z kapitału własnego i obcego, będą mogli uzyskać możliwie niski poziom tego kosztu.

Dlatego warto w tym miejscu wprowadzić pojęcie średniego ważonego kosztu kapitału. W języku angielskim pojęcie to jest znane i często używane jako Weighted Average Cost of Capital (WACC). Dobierając umiejętnie stosunek kapitału własnego do obcego w finansowaniu działalności, będzie można uzyskać koszt średni niższy od kosztu kapitału własnego. Jednocześnie nie ponosząc zbyt wysokiego ryzyka działalności.

‍

Średni ważony koszt kapitału (WACC))

Mamy kapitały własne, mamy kapitały obce. Różne są koszty ich pozyskania i obsługi. Jak zwróciłem uwagę wcześniej, droższy jest kapitał własny. Jego dostępność jest przy tym ograniczona. Każdy przedsiębiorca na pewno to odczuł. Mając poczucie jego braku, kieruje się w stronę kapitału obcego. Najczęściej w postaci kredytu bankowego.

Zaciągając kredyt, osiąga co najmniej dwie korzyści:

• uzyskuje środki na realizację projektów inwestycyjnych i utrzymanie płynności firmy,
• obniża koszt kapitału wykorzystanego dofinansowania działalności.

Obniżenie kosztu kapitału następuje do poziomu nazwanego wyżej jako średni ważony koszt kapitału (WACC). Wielkość średniego oprocentowania kapitałów oblicza się mnożąc oprocentowanie każdego z nich przez jego udział procentowy w sumie wszystkich kapitałów finansujących działalność. Nie należy zapominać, że koszt kapitału obcego do tego obliczenia obniżamy o wielkość tarczy podatkowej.

‍

‍Kapitał obcy nie zawsze powoduje obniżenie średniego kosztu

Rosnący udział tańszego kapitału obcego(kredytów) powoduje obniżanie średniego ważonego kosztu kapitału. Jednak tylko do pewnego momentu, od którego zaczyna on ponownie rosnąć. Przy pewnej strukturze kapitału pojawia się minimalny poziom średniego kosztu, Czym jest to spowodowane?

Do pewnego poziomu zadłużenia banki udzielające kredytu oceniają przedsiębiorstwo jako bezpieczne. Godzą się na jego udzielanie przy pewnych warunkach i o określonej stopie procentowej. Wraz ze wzrostem zadłużenia przedsiębiorstwa rośnie jednak ryzyko poniesienia strat przez bank. Może to nastąpić, kiedy przedsiębiorstwo stanie się niewypłacalne.

Taka sytuacja staje się coraz bardziej niekomfortowa dla banku. W zamian za wyższe ryzyko oczekuje wyższego oprocentowania kredytu. W skrajnym przypadku odmawia dalszego kredytowania. Poziom akceptacji ryzyka przez banki jest różny. W miejsce tego, który odmawia, może zawsze pojawić się inny, który zgodzi się udzielić kredytu, ale o znacznie już wyższym oprocentowaniu.

Przedsiębiorstwo będące pod presją potrzeb finansowych zaakceptuje gorsze warunki finansowania. Zwiększy w ten sposób ponoszone koszty i obniży rentowność działalności. Gdy policzy średni ważony koszt kapitałów, okaże się, że ten również wzrósł. I będzie dalej wzrastał, dopóki nie zostaną podjęte kroki podnoszące rentowność działalności przedsiębiorstwa i zwiększające jego bezpieczeństwo.

Co więcej, wzrastał będzie również koszt kapitału własnego. Tego nie zauważy jednak jedyny właściciel przedsiębiorstwa dopóty, dopóki nie zechce podwyższyć kapitałów przez dopuszczenie innych udziałowców. A będzie musiał wyciągnąć rękę w ich stronę, kiedy zostanie postawiony pod ścianą przez banki.

Podsumowanie

Przedstawiłem mechanizm obliczania i zmiany kosztu kapitałów finansujących przedsiębiorstwo. Niekoniecznie jako zachętę do systematycznego obliczania tego kosztu. Obliczanie może być dość trudne i niedające bezpośrednio bardzo wymiernych korzyści w małym przedsiębiorstwie.

Chciałbym jednak zachęcić do obserwowania mechanizmu zmiany struktury kapitału i odpowiednich zmian poziomu ryzyka działalności. Zmiana poziomu ryzyka będzie istotna zarówno dla firmy, jak i dla finansujących ją banków.

Zachowanie banków przy rozpatrywaniu wniosków, ich zgody bądź odmowy kredytowania działalności, mogą być ważnym sygnałem dla właściciela przedsiębiorstwa. Rozwiązania należy wtedy szukać po stronie przedsiębiorstwa. Zewnętrzni dostawcy kapitału będą mocno zainteresowani tym, jak przedsiębiorstwo radzi sobie z gospodarowaniem zasobami, które oni finansują.